Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów, pracodawca ma
obowiązek zapewnienia nieodpłatnie pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie
uciążliwych:
posiłków wydawanych ze względów profilaktycznych, w formie jednego dania gorącego,
napojów, których rodzaj i temperatura powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy przez pracowników.
Pracodawca zapewnia posiłki profilaktyczne pracownikom, którzy wykonują prace w określonych warunkach mikroklimatycznych lub ze względu na ciężkość wykonywanej przez nich pracy, m.in.:
związanej z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu, powyżej 2000kcal (8374kJ) u mężczyzn i powyżej 1100kcal (4605kJ) u kobiet (bardzo ciężkie prace fizyczne, np. załadunek, kopanie, kucie).
związanej z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500kcal (6280kJ) u mężczyzn i powyżej 1000kcal (4187kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10°C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25°C.
związanej z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500kcal (6280kJ) u mężczyzn i powyżej 1000kcal (4187kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym; za okres zimowy uważa się okres od dnia 1 listopada do dnia 31 marca,
wykonywanej pod ziemią,
związanej z usuwaniem skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych.
Posiłki powinny być wydawane pracownikom w dniach, w których faktycznie wykonują oni pracę uzasadniających ich wydawanie.
Jeżeli pracodawca nie ma możliwości wydawania gotowych posiłków swoim pracownikom, w takiej sytuacji może zorganizować on pracownikom inną formę zapewnienia posiłków, np.:
umożliwić pracownikom korzystanie z posiłków w punktach gastronomicznych,
udostępnić pracownikom zaplecze, w którym będą mogli sami przygotować sobie posiłek z otrzymanych od pracodawcy produktów,
przekazać pracownikom np. bony, talony, kupony, uprawniające ich do otrzymania posiłków lub na ich podstawie otrzymania produktów służących do przygotowania posiłków.
Dodatkowo należy pamiętać, że posiłki profilaktyczne powinny posiadać określoną wartość
kaloryczną około 1000kcal i zawierać około:
50 – 55% węglowodanów,
30 – 35% tłuszczów,
15% białek.
Pracodawca powinien pamiętać także, aby oceniony wydatek energetyczny wskazywać w
skierowaniach na badania profilaktyczne, jeżeli jego wartość przekracza:
1500kcal / zmianę roboczą dla mężczyzn
1000kcal / zmianę roboczą dla kobiet
Pracownicy, którzy wykonują prace przekraczające dopuszczalne normy wydatku energetycznego, w środowisku pracy, w którym dodatkowo temperatura jest zbyt niska lub zbyt wysoka. Jednocześnie pracodawca źle dobrał pracownikom odzież roboczą lub ochronną, nie uwzględniając panujących warunków lub rodzaju wykonywanych czynności, nie zapewniając im możliwości skorzystania z profilaktycznych posiłków czy napojów, są zdecydowanie bardziej narażeni na przemęczenie i wyczerpanie, co w konsekwencji będzie skutkowało zwiększonym ryzykiem występowania wypadków
przy pracy oraz zdarzeń potencjalnie wypadkowych.
Objawy towarzyszce nadmiernemu zmęczeniu, mogą być następujące:
pojawienie się tzw. długu tlenowego, czyli wyczerpania się zapasów energetycznych organizmu pracownika,
odwodnienie organizmu, przejawiające się np. nadmiernym poceniem oraz znaczną utratą elektrolitów,
zauważalne spowolnienie i spadek dokładności wykonywanych ruchów,
obniżenie czasu reakcji,
widoczny spadek siły mięśni,
obniżenie się wydajności pracownika,
pojawienie się większej liczby popełnianych błędów.
Największym problemem dla pracodawców jest zazwyczaj określenie wielkości wydatku
energetycznego. Wydatek energetyczny, to ilość energii cieplnej wygenerowanej przez organizm pracownika podczas świadczonej przez niego pracy. Ocenę wydatku energetycznego pracowników może przeprowadzić osoba, która posiada odpowiednią wiedzę i doświadczenie w tym temacie.
W praktyce do oceny wydatku energetycznego można zastosować jedną z dostępnych metod np. metodę chronometrażowo – tabelaryczną G.Lehmana czy kalorymetrii bezpośredniej i pośredniej, wykonując pomiary różnych wskaźników fizjologicznych organizmu człowieka podczas wykonywanej pracy (np. stopnia zużycia tlenu, częstości skurczów serca, czy temperaturę ciała).
Nie można także pominąć pomiarów wydatku energetycznego w ocenie ryzyka zawodowego dla ocenianego stanowiska pracy. Na potrzeby oceny ryzyka zawodowego można przyjąć następujące założenia:
ryzyko małe:
o do 1500kcal u mężczyzn,
o do 1000kcal u kobiet,
ryzyko średnie:
o 1501kcal – 2000kcal dla mężczyzn,
o 1001kcal – 1200kcal dla kobiet
ryzyko duże (nieakceptowalne):
o powyżej 2000kcal do mężczyzn,
o powyżej 1200kcal dla kobiet.
Za naruszenie przepisów dotyczących profilaktycznych posiłków oraz napojów – pracodawca, ale także osoby kierujące pracownikami, mogą ponieść następujące konsekwencje:
mandat karny wystawiony przez inspektora PIP w wysokości do 2 000,- zł, a w przypadku recydywy 5 000,- zł,
wniosek do sądu i grzywna od 1 000,-zł do 30 000,-zł
za niewykonanie nakazu PIP – grzywna od 10 000,-zł do 50 000,-zł (dla osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej)
w przypadku recydywy i wielokrotnego już nakładania na niezdyscyplinowanego pracodawcę grzywny, jej wysokość może wahać się od 50 000,-zł, nawet w skrajnych przypadkach do 200 000,-zł.