Skoro mamy przepisy regulujące wzajemne relacje pomiędzy pracodawcą, a pracownikiem, to muszą także funkcjonować organy państwowe, które tego porządku prawnego będą pilnowały. Organy nadzoru nad warunkami pracy możemy podzielić na dwie kategorie:
organy zewnętrzne,
organy wewnętrzne.
Do organów zewnętrznych możemy zaliczyć:
Państwową inspekcję pracy,
Państwową inspekcję sanitarną,
Urząd dozoru technicznego,
Państwową straż pożarną,
oraz inne instytucje publiczne, tj.: urząd dozoru budowlanego, urzędy górnicze, morskie, czy prokuraturę.
Do organów wewnętrznych zaliczamy:
Społeczną inspekcję pracy,
Związki zawodowe,
Służbę bhp,
oraz Komisję bhp.
Państwowa Inspekcja Pracy, jest organem państwowym powołanym do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, a w szczególności przepisów i zasad bhp. Państwowa inspekcja pracy oprócz nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy, w ramach swoich kompetencji np.:
uczestniczy w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy albo ich części,
bierze udział w badaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy,
kontroluje legalność zatrudnienia pracowników, w tym cudzoziemców,
przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
a także ściga wykroczenia przeciwko prawom pracownika i wiele innych.
Państwowa Inspekcja Sanitarna, zwana potocznie „sanepidem”, jest organem państwowym powołanym do nadzoru i kontroli przestrzegania przepisów sanitarnych i higieny pracy. Państwowa inspekcja sanitarna pełni także nadzór nad warunkami:
higieny środowiska pracy
higieny nauczania, wychowania, czy wypoczynku
czy warunkami zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytkowych.
Do zakresu jej nadzoru należą także:
uczestnictwo w dopuszczaniu do użytkowania obiektów budowlanych
utrzymanie należytego stanu higienicznego zakładów pracy, warunków zdrowotnych produkcji
dbałość o warunki zdrowotne środowiska pracy.
Urząd Dozoru Technicznego, poprzez swoje działania, zapewnia bezpieczne funkcjonowanie urządzeń technicznych stwarzających szczególne zagrożenia podczas ich eksploatacji. Przepisom o dozorze technicznym podlegają cztery główne typy urządzeń:
urządzenia bezciśnieniowe,
urządzenia ciśnieniowe,
urządzenia transportu bliskiego,
urządzenia do odzysku par paliwa.
Do pierwszej kategorii - urządzeń bezciśnieniowych - zalicza się między innymi zbiorniki bezciśnieniowe i niskociśnieniowe przeznaczone do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych.
Drugi typ urządzeń ciśnieniowych - obejmuje między innymi rurociągi przesyłowe, zbiorniki gaśnic przewoźnych czy kotły parowe i kotły wodne o temperaturze powyżej 110°C.
Trzecia kategoria – to urządzenia transportu bliskiego - czyli między innymi różnego rodzaju żurawie, suwnice, dźwigniki, wózki jezdniowe czy podesty ruchome.
Ostatni typ – to urządzenia do odzysku par paliw, które również podlegają Urzędowi Dozoru Technicznego.
Do zadań urzędu jako jednostki inspekcyjnej należą w szczególności:
badania urządzeń technicznych podlegających dozorowi
dozór nad naprawami, modernizacjami, wytwarzaniem dozorowych urządzeń technicznych,
poświadczanie kwalifikacji osób do obsługi urządzeń dozorowych,
uzgadnianie programów szkoleń dla operatorów urządzeń dozorowych.
Oprócz UDT, świadectwa kwalifikacyjne dla operatorów, czy konserwatorów określonych urządzeń wydają także dwie inne instytucje:
Transportowy Dozór Techniczny
Wojskowy Dozór Techniczny
Warto tutaj nadmienić, że uprawnienia kwalifikacyjne uzyskane przez pracowników w każdej z tych trzech instytucji są z mocy prawa traktowane na równi i powinny być respektowane przez pracodawców.
Państwowa Straż Pożarna, jest organem państwowym, powołanym do kontroli przestrzegania przepisów o ochronie przeciwpożarowej i zwalczania pożarów. Do podstawowych zadań państwowej straży pożarnej należy między innymi:
rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń,
organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych i likwidacji zagrożeń,
nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych,
kształcenie kadr w zakresie powszechnego systemu ochrony ludności.
Ważny jest też fakt, że wyłącznie w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów przeciwpożarowych strażacy mają prawo do nakładania grzywny lub mandatu karnego.
Zakładowe organizacje związkowe, są społecznymi i wewnętrznymi organami nadzoru nad warunkami pracy.
Reprezentują one interesy pracowników na mocy ustawy o związkach zawodowych oraz innych ustaw, jeśli zrzeszają co najmniej 10% pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy. Związki zawodowe mają prawo:
dokonywania oceny warunków pracy,
sprawowania kontroli nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy,
a w szczególności przepisów i zasad bhp.
oraz kierowania działalnością społecznej inspekcji pracy.
a także współdziałania w tym zakresie z państwową inspekcją pracy.
Społeczna Inspekcja Pracy, to również wewnątrzzakładowy organ nadzoru. Jest to służba społeczna pełniona przez pracowników zakładu, która ma na celu zapewnienie przez zakład bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych określonych w przepisach. Reprezentuje interesy wszystkich pracowników w zakładzie pracy i jest kierowana przez zakładowe organizacje związkowe. W zakładach, w których nie działają związki zawodowe, podobną funkcję pełnią powoływani przez pracowników ich przedstawiciele.
Społeczni inspektorzy pracy, których uprawnienia są zbliżone do uprawnień inspekcji zawodowej, mają prawo:
kontrolować stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych z punktu widzenia bhp,
kontrolować przestrzeganie przepisów prawa pracy,
uczestniczyć w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy jako członkowie zespołów powypadkowych,
opiniować projekty planów poprawy warunków pracy.
Służba bhp, to wyodrębniona komórka organizacyjna w zakładzie, pełniąca funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bhp. Jest tworzona w zakładach pracy zatrudniających powyżej 100 pracowników. W mniejszych zakładach, wykonywanie zadań służby bhp pracodawca może powierzyć wyznaczonemu pracownikowi, jeżeli posiada on w tym zakresie odpowiednie kwalifikacje lub przekazać pełnienie tych funkcji specjaliście spoza zakładu. Służba bhp posiada bardzo szczegółowy katalog 22 obowiązków wynikających z rozporządzenia w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Do tych obowiązków należą między innymi:
kontrola warunków pracy i przestrzeganie przepisów bhp,
informowanie pracodawcy o zagrożeniach,
udział w przekazywaniu do użytkowania przebudowywanych i nowych obiektów,
zgłaszanie pracodawcy wniosków dotyczących wymagań bhp,
udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego i w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy,
współdziałanie z lekarzem medycyny pracy oraz instytucjami nadzoru nad warunkami pracy.
Komisja BHP, to organ wewnętrzny powoływany przez pracodawcę, który zatrudnia powyżej 250 pracowników.
Komisja:
przeprowadza przeglądy warunków pracy,
okresowe oceny stanu bhp,
opiniuje podejmowane przez pracodawcę środki zapobiegające wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym,
formułuje wnioski dotyczące poprawy warunków pracy.
W jej skład wchodzą:
pracodawca,
pracownicy służby bhp,
lekarz sprawujący opiekę nad pracownikami,
zakładowy społeczny inspektor pracy,
przedstawiciel pracowników.
Przewodniczącym komisji jest pracodawca, a wiceprzewodniczącym społeczny inspektor pracy.